Idź do

Historia regulacji i melioracji

Pierwotnie powierzchnię całej doliny Warty, szerokiej miejscami nawet na kilkanaście kilometrów,  pokrywały rozległe mokradła, porośnięte podmokłymi lasami. Warta płynęła wówczas wieloma odnogami, które często zmieniały swój bieg. Obszar ten znajdował się też pod silnym wpływem wód Odry, a wody obu rzek systematycznie zalewały go w czasie wezbrań czy powodzi.

Do roku 1773 dokonano jedynie niewielkich zmian stanu naturalnego. Ograniczały się one do wybudowania pojedynczych kanałów i rowów melioracyjnych. Regulowały one odpływ wody z zabagnionego terenu, gdzie istniało osadnictwo.

Zasadnicze zmiany hydrograficzne w dolinie Warty nastąpiły w końcu XVIII wieku, za czasów panowania Fryderyka Wielkiego. Działania te podjęto aby przekształcić Wartę w rzekę żeglowną, przyspieszyć spływu wód oraz zabezpieczyć części doliny przed zalewaniem. Projekt regulacji rzeki wykonał w 1765 r. I. J. Petri. Prace zaczęto na wielka skalę w 1767 r. Polegały one na: 
  • obwałowaniu Warty od północy,
  • zmeliorowaniu całej doliny,
  • przeniesieniu głównego ujścia Warty z południowych krańców twierdzy kostrzyńskiej na północ od miasta,
  • usypaniu lewobrzeżnego wału Warty między Słońskiem a Kostrzynem w latach 1828-1832,
  • doprowadzeniu w roku 1842 wału lewobrzeżnego do Słońska i połączeniu go z wałem rzeki Postomii,
  • wybudowaniu na początku XX w. szeregu pompowni odwadniające powstałe poldery.
W wyniku tych działań odcięto duże obszary w dolinie od silnego wpływu wód Warty i Odry. Przekształcono je w poldery, które stały się doskonałymi terenami rolnymi, przeważnie  pastwiskami i  łąkami. Pomiędzy Kostrzynem a Słońskiem utworzono zbiornik retencyjny o powierzchni ok. 51 km². Ponieważ prowadzone prace melioracyjne w najmniejszym stopniu dotknęły rejonu zbiornika, zachował on system hydrograficzny najbardziej zbliżony do naturalnego, co podnosi jego wartość przyrodniczą.

Osadnictwo w dolinie Warty

Do drugiej połowy XVIII w. obszar doliny Warty pozostawał prawie nie zaludniony. Osadnictwo skupiało się na obrzeżach rozległych moczarów. Ważnymi ośrodkami miejskimi w okolicy były Kostrzyn i Lubusz, od którego nazwę wzięło obecne województwo lubuskie. To niewielkie dziś miasteczko usytuowane jest na lewym, niemieckim brzegu Odry, a jego obecna nazwa brzmi Lebus.

W niewielkiej dziś Górzycy, nieopodal granicy parku, w XII i XIII w rezydowali biskupi lubuscy. Miejscowość ta była ważnym miejscem kultu maryjnego.

Pierwszymi osadnikami błot warciańskich byli olendrzy. Ludzie ci potrafili gospodarować na niegościnnym, podmokłym terenie, żyjąc według zasady „jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”. Byli ludźmi wolnymi: nie odrabiali pańszczyzny, przysługiwała im wolność wyznania. Miejscowościami o rodowodzie olenderskim były: Landsberger Hollander – dzisiejsze Chwałowice, Krieste Holländer przemianowane następnie na Albrechtsbruch dziś Studzionka.

Ostatecznie obszar Błot warciańskich został zaludniony w wyniku tzw. kolonizacji fryderycjańskiej. Prowadzona była ona równolegle z osuszaniem błot Warciańskich, jakie zaczęło się za panowania Fryderyka Wielkiego. Zasiedlania trwały od 1767 r. do 1782 r. Osadnicy otrzymywali szeroką pomoc: drewno do budowy domów, zwolnienie z podatków na kilka lat, zwolnienie z obowiązku służby wojskowej dla osadników i ich dzieci.

Życie na bagnistej ziemi nie było jednak łatwe. Często brakowało jedzenia zarówno dla ludzi jak i dla zwierząt. Jedno z podań mówi, że był to powód dla którego chłopi poprosili Fryderyka o pozwolenie na emigrację do Ameryki. Na to oburzony władca miał ponoć odpowiedzieć „Ja wam Nową Amerykę i wolność dam nad Wartą”. Powstającym wsiom nadawano egzotycznie brzmiące nazwy: Nowy Jork, Pensylwania, Sumatra. Dopiero po roku 1945 Komisja Nazewnictwa zmieniła te nazwy na polsko brzmiące. Do dziś zachowała się jedna z dawnych nazw: Malta, usytuowana na północ od Krzeszyc.